Otizm Nedir? Erken Tanı ve Tedavi Neden Önemli?
Otizm, sosyal iletişim ve etkileşimde zorluklar, sınırlı ve tekrarlayıcı davranışlar, ilgi alanları ve aktiviteler gösteren gelişimsel bir bozukluktur. Otizm genellikle ilk 3 yaşta başlar ve hayat boyu devam eder. Otizmin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Genetik faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Erkeklerde kızlara oranla daha sık görülmektedir.
Otizmli bireylerin belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Bazı ortak belirtiler şunlardır:
*Göz teması kuramama, yaşıtlarıyla ilgilenmeme ve oyun oynamama, normal mimik ve *duygusal ifadeleri göstermeme, etkileşim başlatma ve sürdürmede zorluk
*Konuşamama, aynı kelimenin sürekli tekrarı (ekolali), konuşan çocuklarla iletişim kurmaya çalışmama
*Hayali veya sembolik oyunlar oynamama (hayali oyunlar kurmama, tekrarlayan basit aktiviteler, sürekli aynı rutin hareketleri tekrar etmek, bir nesnenin bir parçasına aşırı takıntılı olmak, duygusal olarak uyarılamama veya aşırı tepki)
*Aşırı hareketli veya hareketsiz olabilirler.
*Çevreleri ile ilgilenmezler
*Sarılma ve öpme gibi fiziksel temastan hoşlanmazlar.
*Konuşmada gecikme vardır.
*İnsanlarla iletişim yerine cansız varlıklarla ilgilenirler.
*Topluluk içinde yaşıtları ile diyalog kurmazlar, oyunlara katılmazlar, kendilerini izole ederler.
*Konuşmayı öğrenseler bile hep aynı kelimeyi tekrar ederler.
*Konuşmayı iletişim aracı olarak kullanmazlar
*Uygun olmayan cümleler kurar kalıp gibi konuşurlar.
*Konuşma şekilleri ve ses tonları tekdüzedir.
*İlgisiz şekilde her şeye gülebilir ve kıkırdayabilirler.
*Bir cismin bir parçasına takıntı yapabilirler. ( örneğin sürekli arabanın tekerleği ile oynamak)
*Düzen takıntıları vardır. Rutinleri bozulduğunda hırçınlaşabilirler.
*Tekrarlayan bir hareketi örneğin el çırpma, zıplama, kendi etrafında dönme, sürekli öne arkaya sallanma, kanat çırpma gibi yaparlar.
*Normal çocuklar gibi hayal kurarak oyun oynamazlar, arabaları dizer sürekli tekerini çevirirler.
*Bazıları çok inatçı ve hırçın olabilir. Sosyal ortama girdiklerinde aşırı korkup tepki verebilirler.
*Sıklıkla yemek yeme bozukluğu gösterirler.
*Kendilerine ve etrafındaki eşyalara zarar verebilirler.
*Tehlikeye karşı duyarsızdırlar.
*Acıya karşı duyarsızdırlar.
*Yapılan espriyi veya imayı anlamazlar.
*Normal öğrenme metotlarına duyarsızdırlar
Otizmde erken tanı ve tedavi çok önemlidir. Erken tanı için basit testler kullanılabilir. Erken tanı konmuş ve uygun rehabilitasyon programına alınmış otizmli bireylerin sosyal ve bireysel yetenekleri geliştirilebilir. Tedavide davranışsal eğitim ve özel terapiler uygulanır. İlaçlar ise otizme eşlik eden depresyon, dikkat eksikliği-hiperaktivite, obsesif kompulsif bozukluk gibi durumlarda kullanılabilir.
Otizm konusunda ailelere destek veren yasal sivil toplum kuruluşları vardır. Yetişkinlikte otizmli bireylerin çalışma ve yaşama koşulları ise erken tanı ve tedaviye bağlı olarak değişebilir. Erken tanı konmuş ve yeterli tedavi edilmiş bazı yetişkin otizmliler çalışabilir ve kendi kendilerine yaşayabilirler. Zeka geriliği olanlar ve konuşamayanlar sürekli yardıma ihtiyaç duyarlar. Bunun yanı sıra üstün zekalı otizmliler, birçok alanda (resim yapma, müzik aleti çalma gibi) başarılı olabilir. Ancak sosyal becerileri her zaman sınırlıdır.
Otizm, toplumun önemli bir sorunudur. Otizmli bireylerin ve ailelerinin yaşadığı zorlukları anlamak ve onlara destek olmak hepimizin görevidir.
